Epopeja opowiada o przełomowym okresie historii Polski kresowej w bardzo szczególnym jej miejscu - na Wołyniu, o tym, jak Polska przestała tam istnieć i w jak niezwykle dramatycznych okolicznościach. Obraz tragedii buduje się stopniowo z relacji konkretnych osób. Pojedyncze wątki są bardzo indywidualne, choć podlegają tym samym zwrotom akcji i splatają się w spójną fabułę, odtwarzając niewiarygodną wojenną i powojenną historię ludzi urodzonych w II Rzeczypospolitej na obszarze istniejącego wówczas województwa wołyńskiego, ludzi, którzy doświadczyli okrucieństwa sowieckiego, niemieckiego, bestialstwa ukraińskich nacjonalistów i prześladowań nowej polskiej władzy za to, że chwycili za broń, by najpierw "nie dać się Ukraińcom", a potem walczyć z niemieckim okupantem w szeregach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej.

Fanni podała cyjanek swojemu synowi Jurkowi. Mama Biety, dziewczynki urodzonej w warszawskim getcie, uśpiła ją luminalem, umieściła w drewnianej skrzynce i w ten sposób przemyciła na aryjską stronę. Do skrzynki włożyła jeszcze srebrną łyżeczkę z wygrawerowanym imieniem i datą urodzin. Inna matka w czasie likwidacji łódzkiego getta zażyła cyjanek, a córkę wyrzuciła za okno - miała tylko jedną porcję trucizny.
Patrycja Dołowy wydobywa historie żydowskich matek, które by ratować swoje dzieci, stawały przed tragicznymi wyborami, przybranych matek, które nie zawsze potrafiły rozstać się z ocalonymi dziećmi, i dzieci, często już na zawsze rozdartych pomiędzy dwiema tożsamościami, dwiema rodzinami, między poczuciem winy, wdzięcznością i żalem.

Czy warto sięgać po kolejne wspomnienia z czasu wojny? W przypadku książki Czesława Młotkowskiego z całą pewnością tak. We wspomnieniowej literaturze okupacyjnej rzadko można wskazać przykład narracji, która wykazywałaby się taką obfitością konkretu. Autor, z fotograficzną wręcz dokładnością, oprowadza nas po różnych miejscach, ale zawsze do maksymalnego stopnia ustawia ostrość swojego literackiego obiektywu. Czy opis dotyczyć będzie galicyjskich miast jego dzieciństwa, Jaworowa i Stanisławowa, czy ostatnich przedwojennych wakacji w Rumunii, zesłańczej drogi do Kazachstanu, szczegółów życia sowieckiego, lewych interesów za Niemca, życia codziennego polskich emigrantów na Węgrzech, czy wreszcie pobytu w oflagu i powrotu do ojczyzny - zawsze prowadzony jest tak, że obdarzony wyobraźnią czytelnik niejeden raz poczuje się wręcz uczestnikiem tamtych wydarzeń.

Nie jest to tylko zasługa dobrej pamięci i ścisłego umysłu autora. Jeszcze jako dziecko zaczął on prowadzić dziennik i kontynuował jego pisanie przez cały okres okupacji, nawet w skrajnie niesprzyjających temu warunkach, takich jak zesłanie czy obóz jeniecki.

Młotkowski jako "przymusowy turysta" zwiedził sporą część Europy, tudzież kawałek Azji. Jego zapiski ujmują młodzieńczą ciekawością świata i świeżością spojrzenia na złowrogą wojenną rzeczywistość. Nawet patrząc przez szparę w deskach bydlęcego wagonu, potrafi - jak Beata Obertyńska w swoim wierszu o Uralu - zachwycić się zieloną tajgą i porannym śpiewem ptaków podczas postoju pociągu na odległej bocznicy. A gdy wraz z matką i młodszym bratem dociera do miejsca zesłania, na gołym kazachskim stepie, dosłownie następnego dnia wyrusza przed siebie, zafascynowany pięknem bezkresnej równiny.

Zapomniany żołnierz to pamiętnik napisany przez Guja Sajera, który jako kilkunastoletni szeregowiec jesienią 1942 roku wyruszył w szeregach Wehrmachtu na front wschodni. Początkowo służył w jednostce transportowej - później zgłosił się na ochotnika do elitarnej dywizji Gross Deutschland. Chłopak marzył, by przeżyć ekscytującą przygodę, ta jednak przeistoczyła się w rozpaczliwą walkę o przetrwanie. Jest to relacja szczególna, o niezwykłej wartości historycznej, będąca zarazem wstrząsającym dokumentem osobistym. To zapis wydarzeń "oglądanych oczyma siedemnastoletniego młodzieńca, który przeżywać musi to, co wielu dojrzałym mężczyznom niełatwo byłoby znieść". Ta jedyna w swoim rodzaju opowieść o froncie rosyjskim swym realizmem, ładunkiem grozy i patosu przerasta wszystko, co dotychczas napisano na ten temat, i to nie tylko dlatego, że autor rzeczywiście przeżył opisane przez siebie wydarzenia. Zapisane jego piórem takie słowa, jak mróz, głód, gorączka, krew i strach porażają naturalizmem. Sajer jako niezmiernie wrażliwy obserwator na pozór nieistotnych rzeczy ma niespotykany dar opisywania ich z ogromną siłą ekspresji. Toteż czytelnik nie może wątpić, że wszystko to, co autor przedstawia, jest prawdziwe - prawdziwe aż do najdrobniejszego szczegółu. Sajer nie uprawia tu literatury i nie sili się na oryginalność; wie, że tak w istocie było - takie były i strach, i odwaga, wojenny koszmar i żołnierska niedola.

...Może pan na mnie polegać - powiedział von Chotitz. - Zniszczenie Paryża nastąpi, gdy tylko otrzymam ludzi i broń, którą mi obiecano, ale na chwilę obecną nie mam nawet wystarczających sił, by bronić Hotelu Maurice... Powiedziano mi, że mogę dostać pułk czołgów. Problem polega na tym, że nie zostało mi nawet tyle czołgów, by przydzielić po jednym do każdej kompanii. Dokładna liczba to zdaje się siedem Panter w okropnym stanie. Zawsze dostawaliśmy najniebezpieczniejsze zadania do wykonania, z których mieliśmy już nie wrócić, Biorąc udział w takich misjach staliśmy się szczurami w ludzkich skórach i tylko instynkt przetrwania utrzymywał nas przy życiu Ostatnia kampania - karny batalion Wehrmachtu przerzucony jest do Francji - rozpaczliwie broniący frontu zachodniego Niemcy chcą za wszelką cenę zatrzymać nacierających aliantów zbliżających się już do Paryża. Demonstracją siły ma być szatańśki plan całkowitego zniszczenia stolicy Francji, do którego realizacji wyznaczono dwie dywizje pancerne...